U vreme tektonskih promena koje je u sve aspekte svakodnevnog života unela digitalizacija i pojava globalnog umrežavanja krajem prošlog veka, Srbija se u digitalizaciju uključila, u skladu sa tadašnjim društvenim prilikama, prilično nevoljno i sa zakašnjenjem, bez jasne predstave o efikasnosti i ekonomičnosti koje ona donosi.
Prva primena digitalnih tehnologija našla je svrhu u oblasti telekomunikacija gde je Srbija iskoristila nadolazeće mogućnosti da bi premostila nedostatak ili zastarelost postojeće infrastrukture i tako zakoračila u novi milenijum.
Iz sličnih pobuda (da bi se “preskočio” nedostatak analogne infrastrukture nastao opštim osiromašenjem društava i višegodišnjim sankcijama) jedan od retkih aspekata koji je uhvatio korak sa savremenim trendovima sa neznatnim zakašnjenjem u odnosu na razvijeni deo sveta bila je primena digitalnih tehnologija u produkciji igranih filmova, iako u to vreme bez osnovne infrastrukture – mreže digitalizovanih bioskopa.
Kreativne industrije bile su prinuđene da gotovo odmah po njihovoj pojavi prigrle prednosti proizvodnje (više manufakture) korišćenjem tada raspoloživih digitalnih tehnologija koje su u to doba bile retko korišćene i u visoko razvijenim kinematografijama. Karakterističan primer i u svetskim okvirima veoma ranog korišćenja digitalnih tehnologija u produkciji srpskog igranog filma jeste celovečernji igrani film snimljen 1999. “Zemlja istine, ljubavi i slobode” (scenario i režija Milutin Petrović, direktori fotografije Predrag Bambić i Andreja Leko). Može se slobodno reći da su tim ranim i produkcionim siromaštvom, iznuđenim usvajanjem tada postojećih digitalnih tehnologija, srpski filmski autori stekli i izvesnu komparativnu prednost u odnosu na srodne delatnike koji su stvarali u organizovanijem i stabilnijem okruženju.
Višestruko povećanje kanala distribucije
Okasnela digitalizacija kanala distribucije filmova i programa odvijala se u dva smera. Jedan je bio ukidanje postojećih mreža distribucije filmova kroz destrukciju tada postojećih (“Beograd film”) i ubrzanu izgradnju multiplex bioskopa po tržnim centrima. Drugi, postepeno ukidanje analognog emitovanja TV programa i izgradnja mreža kablovske distribucije, čime su stvorene mogućnosti za distribuciju velikog broja TV kanala u okvirima sada novoraspoloživih frekventnih pojasa.
To višestruko povećanje kanala distribucije dovelo je do ogromnog rasta broja TV kanala gladnih sadržaja a nevoljnih da ulože dovoljna sredstva u njihovu proizvodnju. To je u prvo vreme vodilo ka klasičnoj pirateriji, ali se, uz značajne otpore glavnih “igrača”, polako privodi ka savremenim evropskim standardima i razumevanju ideje neophodnosti plaćanja prikazivačkih i autorskih prava, kao vidu kompenzacije za prihode ostvarene prikazivanjem programa tuđe proizvodnje. U ovom trenutku, bitka za naplatu rezidualnih autorskih prava autora prikazanih dela još se vodi. Našim novo-”kapitalistima” još nije drago da plate odgovarajuću naknadu za rad autora.
Uprkos svemu, srpska filmska i TV proizvodnja u poslednjih nekoliko godina najvećim delom prepoznala je prednosti korišćenja savremenih digitalnih alata i ekonomičnost, udobnost, praktičnost i visok kvalitet krajnjih proizvoda koje oni omogućuju.
Zahvaljujući dostupnosti standardizovanih alata, savremena srpska filmska i TV proizvodnja u najvećoj meri koristi prednosti digitalne produkcije u svim fazama proizvodnje i distribucije. Pri snimanju filmova i kvalitetnijih TV serija redovno se koriste kamere s digitalnim zapisom slike i zvuka koje su identične kamerama koje se koriste u proizvodnji i na najrazvijenijim tržištima. U fazi montaže koriste se identični alati, računari i odgovarajuće aplikacije koji se koriste širom sveta. U fazi postprodukcije koriste se alati koji su istovetni alatima koji se koriste i u holivudskim produkcijama. Distribucija svih sadržaja sada se obavlja u digitalnim formatima i korišćenjem digitalnih medija. Prikazivanje filmova i, u nešto manjoj meri TV sadržaja, u potpunosti je digitalizovano. Ulogu distribucije filmova po manjim mestima u velikoj meri preuzela je kablovska TV.
Ne treba nikako zaboraviti ni značajne promene u navikama gledalaca, potrošača sadržaja kojima je produkcija i namenjena. Najveći deo gledalaca, naročito mladih, svoje potrebe za zabavnim sadržajem više ne zadovoljava pomoću linearne televizije ili odlaskom u bioskop. Većina mlađe populacije sadržaje traži na internetu (YouTube, Vimeo, Netflix) i te sadržaje uzima koristeći računar povezan na internet, a najčešće koristeći prenosne digitalne uređaje – mobilne telefone i tablete.
Potreba za proizvodnjom digitalnih sadržaja
Naravno, narasla potreba za proizvodnjom digitalnih sadržaja dovela je i do rastuće uposlenosti svih profila profesija i stručnih kadrova – od snimatelja do stručnjaka za specijalne efekte. Opšta globalizacija i mogućnost korišćenja (u Srbiji još nedovoljno razvijene) infrastrukture interneta dovela je i do toga da naši VFX stručnjaci sada mogu da učestvuju u globalnoj tržišnoj utakmici, pa u Srbiji i regionu postoji više specijalizovanih firmi koje se uspešno bave izradom specijalnih efekata ne samo za domaće tržište već i za najambicioznije holivudske produkcije. U nedavnom razgovoru sa vlasnikom jedne od vodećih domaćih VFX produkcija saznao sam da je proizvodnja video-igara i trejlera za promociju novih verzija etabliranih igara jedan od najznačajnijih izvora prihoda srodnih domaćih preduzeća.
Sa druge strane, inženjeri poreklom iz Srbije duži niz godina zapaženo učestvuju u razvoju najnovijih tehnologija radeći u vodećim svetskim firmama koje diktiraju tehnološke trendove poput japanskog SONY-ja i nemačkog ARRI-ja. Milan Kršljanin i Dragan Lazić, inženjeri iz Beograda, vodeći su autoriteti u ovom domenu. Mnogi srpski direktori fotografije uspešno rade širom sveta od Holivuda i Velike Britanije do Rusije, i predaju na univerzitetima ili učestvuju u radu majstorskih radionica o kreativnom korišćenju savremenih tehnologija širom sveta.
Digitalizacija u kreativnim industrijama Srbije defakto je sprovedena, nije nam strana i naši autori uspešno koriste digitalne alate. Ipak, treba imati na umu činjenicu da digitalizacija ne omogućuje već samo olakšava, poboljšava i pojeftinjuje proizvodnju sadržaja, autorskih audio-vizuelnih dela.
Ostaje da se i dalje radi na najvažnijem: nikakav specijalni i kompjuterski generisani efekat ne može kompenzovati nedostatke sadržaja – scenarija, režije, glume, osvetljavanja, kadriranja… Obrazovanje na stručnim fakultetima okrenutim primeni savremenih tehnologija i postupaka (poput FEFA) ostaje značajan faktor ovladavanja znanjima i razvoja kreativnih potencijala budućih stručnjaka.
Kreativnost, mašta i veština pripovedanja su i dalje analogne, i nalaze se u glavama autora.
Izvor: Nedeljnik / Digital Business Review
Foto: YouTube printscreen / Kadar iz filma “Zemlja istine, ljubavi i slobode” Milutina Petrovića
