Hrvatska tiho i stidljivo obeležava 80 godina oslobođenja od fašističkih i ustaških snaga. Stjepan Mesić, bivši predsednik Hrvatske i poslednji predsednik Predsedništva Jugoslavije govorio je za Portal Novosti o ključnim temama suočavanja hrvatskog društva s istorijskim demonima koje razvijaju desničarski krugovi, ali i o nespremnosti hrvatske levice na jače i borbenije zalaganje za antifašističke vrednosti u izazovnom vremenu ispunjenom globalnim ekonomskim, sigurnosnim pretnjama i ratovima.
Iako je po Ustavu Republike Hrvatske antifašizam ugrađen u same temelje današnje države, proslave i obeležavanja povodom pada fašističkog i ustaškog režima manje-više su prepuštene organizaciji udruženja Saveza antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske, uz skromnu ulogu države i tek povremenu ulogu lokalne vlasti. Kako gledate na taj hrvatski običaj?
– Obeležavanje antifašističkih datuma, sećanja na partizanske pobede u hrvatskoj javnosti prolazi gotovo neopaženo. Važne datume naše istorije obeležavaju jedino malobrojna antifašistička udruženja, i to onako kako mogu – skromno, u skladu sa svojim sredstvima i mogućnostima. Ali nije dovoljno položiti venac bez prisustva medija, javne vlasti, istaknutih društvenih i političkih ličnosti, jer mlađe generacije koje bi morale znati vrednost partizanskih pobeda u hrvatskoj istoriji o tome nemaju pojma.
Iako je naučno dokazano ko je pobednik, a ko poražen, zašto je neko pobednik, a neko poražen u Drugom svetskom ratu, iz jednog ludog, sumanutog razloga određeni društveni krugovi propagiraju neoustaške i fašističke poruke. Datum kada je Split oslobođen od ustaških i fašističkih snaga temelj je današnjeg demokratskog Splita u Hrvatskoj, u Evropi – taj dan, taj događaj bi cela Dalmacija trebalo ponosno i svečano da proslavi, a ne stidljivo, povučeno, tiho, kao da se toga stidimo.
Obeležavanje datuma kada je osnovana prva Narodna vlada 14. aprila 1945. bio je događaj u kojem je morala učestvovati sadašnja Vlada Republike Hrvatske, a od izvršne vlasti prisutan je bio samo gradonačelnik Splita Ivica Puljak. Sramota! Pa gde je bio premijer Andrej Plenković? Šta mu je bio problem da dođe na taj događaj – zar on negira prvu hrvatsku vladu?! Pa to je preteča današnje vlade.
Osamdeset godina kasnije, u Plenkovićevoj vladi je stranka čiji su članovi pre godinu dana nedvosmisleno izjavili da je Zagreb bio „zauzet“ 1945. godine, a oslobođen 1991. godine?
-Koji je to Zagreb oslobođen 1991. godine? Onaj koji je ukinuo ulicu Osmog maja i imenovao Ulicu baruna Trenka, nemačkog špijuna? Razmišljanja da NOB i partizani uopšte nisu bili potrebni sve više uzimaju maha. Navodno bi Hrvatska imala i Split, Zadar, Rijeku i Istru i bez partizana.
Zaboravlja se odluka pobednika Drugog svetskog rata da svi režimi nastali voljom fašističkih okupatora, uključujući i ustašku NDH, moraju nestati i da se države vrate u svoje prethodne okvire.
Da nije bilo partizana i NOB-a, vratila bi se Kraljevina Jugoslavija sa svim nerazrešenim nacionalnim problemima.
Zahvaljujući NOB-u nastala je SFR Jugoslavija kao moćna državna zajednica naroda i narodnosti koja je obezbedila mir, posleratnu obnovu, prosperitet, industrijski, ekonomski razvoj, razvijeno tržište, svakako veće od tržišta današnje Hrvatske.
Je li 80. godišnjica oslobođenja od fašizma bila prilika da Vlada Republike Hrvatske, organizujući događaj šireg značaja, bar simbolično doprinese značajnoj obljetnici i na taj način se suprotstavi negiranju antifašizma od strane hrvatske desnice?
– Sadašnja neoustaška atmosfera ide na adresu svakog ministra, a posebno na čast premijera. Za 80. obljetnicu poraza fašizma morali smo imati izgrađen i prezentiran jasan stav Vlade, da državna vlast bude nositelj te velike obljetnice, kao što je nositelj obilježavanja 30 godina od kraja Domovinskog rata.
NOB-om i partizanskim pobjedama Hrvatska se konačno uključila u svjetsku povijest, prvi put Hrvati su bili među najvećim silama, nositelji najpozitivnije svjetske povijesti, pobjede, a mi to ne obilježavamo. Sramota! Plenkovićev je greh prihvatanje dvostruke konotacije ustaškog pozdrava.
Ja, koji sam bio najveći kritičar Franje Tuđmana, kažem da Tuđman nikada nije rekao da ustaški pozdrav „Za dom spremni“ ikada može biti prihvatljiv. Danas se izvlače zaključci koji jednostavno ne postoje.
Da se ploča s ustaškim pozdravom stavi u Jasenovac ili tamo gdje je premještena, u Novsku, u kraju koji je pretrpio ustaški pokolj, to je gnjusno. Jako dobro znamo istoriju HOS-a, nazvanih Hrvatske obrambene snage po uzoru na ustaške Hrvatske oružane snage koje je Ante Pavelić osnovao 1944. godine od ostataka ustaških i domobranskih snaga koje nisu prešle na partizansku stranu.
HOS je bila privatna vojska, vojska jedne stranke.
Je li danas službena politika koja toleriše i veliča HOS-ovce čak agresivnija nego Tuđmanova?
-Nestvarno, ali jeste. Uvek polazim od toga da nema čoveka bez mrlje u biografiji, pa tako imam i ja – bio sam u HDZ-u. Tih ratnih godina, u vladi Franje Gregurića bio je ministar Bosiljko Mišetić koji je govorio da deca još u vrtiću moraju učiti mrziti Srbe.
Najveći promašaj hrvatskog društva je razvoj generacija koje danas po stadionima, ulicama, trgovima, koncertima uzvikuju ustaški pozdrav „Za dom spremni“, generacije koje su prošle kroz školstvo koje je ideološki zakazalo, a za šta su odgovorne same hrvatske vlasti.
Sa mnom su u osnovnoj školi išli i Hrvati, i Srbi, i Jevreji, i Romi. Jedne noći prvo su nestali učenici Romi, kasnije smo saznali da su na najbrutalniji način ubijeni u Jasenovcu, u Uštici. Jevreji isto tako, i dobrim delom Srbi. Znaju li to današnja deca?
Uče li to u hrvatskim školama? Generacije hrvatskih učenika učile su iz udžbenika istorije gde je na jednoj stranici fotografija na kojoj je Pavelić s ustaškom kapom, a ispod koje piše: „dr. Ante Pavelić, poglavnik Nezavisne Države Hrvatske“, a na drugoj fotografiji Tito sa svojom poznatom titovkom, ispod koje piše „Josip Broz Tito za čijeg vremena su učinjeni mnogi zločini nad Hrvatima u ratu i posle rata“.
Kad se takav sadržaj na takav način servira deci, šta im može doći na pamet nego pevati ustaške pesme. Mlade generacije, koje bi trebalo da budu sigurnost da će Hrvatska u budućnosti imati civilizovan put, masovno pune koncerte najvećeg promotera proustaške ideologije, pevača koji je opevao nešto najbrutalnije što se može opevati „Jasenovac i Gradiška Stara, to su mesta Maksovih mesara“, ustaške koncentracijske logore, logore za decu.
Je li onda današnja Hrvatska antifašistička kao što u Ustavu piše?
-Jeste, ona je antifašistička s grubim kršenje antifašističkog opredjeljenja. To, nažalost, uzima maha. U politici sam celi život: bio sam predsjednik studentskog saveza, predsednik opštine, Vlade, Hrvatskog sabora, dva mandata predsjednik Hrvatske, predsednik Predsjedništva SFR Jugoslavije, pa to više nitko nikad ne može biti, imam iskustva da kažem da današnji političari daju tek toliko kritike fašizmu da se kaže da su ipak i oni antifašisti, ali se to ni po čemu ne vidi u njihovoj politici.
Stvara se praksa da se baš puno ne spominje NOB, srušeno je preko 3.000 spomenika i to baš u krajevima gdje je NOB bio najjači i najveći.
Neko se pojavi pa kaže ako može biti spomenik Vladimiru Nazoru, zašto ne bi mogao biti Mili Budaku, autoru rasnih zakona u Hrvatskoj, pa ne može se njega izjednačiti s Nazorom koji je otišao u partizane i borio se protiv fašizma.
U mojoj familiji ustaše su ubile 11 članova iako smo Hrvati, ali su bili antifašisti. Mojoj supruzi s Banije ubili su celu familiju u Jasenovcu, i ja zaista drugačije doživljavam NOB od hrvatske političke elite.
Bili ste na 80. godišnjici proboja logoraša iz koncentracionog logora Jasenovac. Kako ste doživeli službeni protokol pod nazivom „80 godina, 80 sudbina“? Da li je komemoracija bila jasno artikulisana o teškoj tragediji, genocidu koji je izvršen u Jasenovcu?
Jasenovačka komemoracija pretvorena je u jednu pristojnu literarnu, odnosno religioznu manifestaciju gde se podseća i na one koji su činili zločine, kao i na njihove nevine žrtve – i to je to. Ne vidim ulogu države, osim što je dozvolila da se na takav način obeležava najveća tragedija na našim prostorima, i to od samog formiranja muzeja, kad su iz muzejske zbirke izbacili maljeve i noževe kojima su ubijane žrtve.
Tadašnji autori taj su svoj postupak objašnjavali rečima kako navodno nije dobro da mala deca vide tu brutalnost ubijanja, te užase.
I mladi su ostali uskraćeni za okrutnu istinu naših predaka, i zato danas uzvikuju ustaški pozdrav. Mladi moraju znati tu strašnu istinu koja se dogodila u Jasenovcu, kako se nikada više takvo ljudsko zlo ne bi dogodilo.
Mladi moraju znati da u NDH nije postojao samo jedan koncentracijski logor, Jasenovac, nego je postojalo i Jadovno, koje čak nije bilo logor okružen žicom, već čisto gubilište, postojali su dečji logor Sisak, Jastrebarsko, logor Danica, Stara Gradiška…
Pokušaji izjednačavanja i dovođenja u bliski kontekst Bleiburga i Jasenovca, pravljenja Bleiburga najvećom tragedijom hrvatskog naroda, su čista, besramna revizija.
U Blajburgu je poginulo samo 13 zločinačkih, neprijateljskih vojnika koji su krenuli u proboj jer su znali da će odgovarati za svoje krvave zločine. Blajburg je bio samo kapitulacija kvislinške vojske koja je bila na strani fašizma, s najvećim opterećenjima brutalnih, ratnih, ustaških zločina koje ljudski um teško može pojmiti, pri čemu svakako ne negiram zločine osvete, pa i masovne, kakvih je bilo praktično u svim do tada okupiranim zemljama Evrope.
U službenom protokolu u Jasenovcu, pa čak ni u izjavama političkih dužnosnika novinarima, nije spomenut Holokaust, a kamoli genocid na Srbima. Službena politika dobro je razvila negaciju genocida nad Srbima.
Nespominjanje Holokausta i genocida nad Srbima ne smeta samo onima koji promovišu neoustašku politiku. Samo slepac može negirati genocid nad Srbima. Ako je bilo organizovano nekoliko koncentracionih logora, ako su poubijana cela sela, očišćeni čitavi prostori, i ako to nije genocid, uz to kad doglavnik ustaškog pokreta Mile Budak iznese politički dekret: „trećinu pobiti, trećinu raseliti, trećinu prekrstiti“, ako to nije genocid, ne znam šta je.
Kao predsednik Republike Hrvatske držali ste službene govore u Jasenovcu koji su poslednjih godina ukinuti. Slažete li se s tom odlukom?
Službeni govori nisu se smeli ukidati. U Jasenovcu, ispred Kamenog cveta, u toj zlokobnoj i mučnoj tišini, mora se znati, mora se glasno izreći koja je to ideološka orijentacija današnje države. Jesu li ustaše ipak bili dobri momci? Ili ipak nisu? Koji su narodi i zašto stradali u Jasenovcu? Službeni govori u Jasenovcu bili bi odraz naše kulture sećanja, suočavanja nas sa samima sobom, našeg civilizacijskog puta.
Nakon polaganja venca, predstavnici države moraju svojim rečima pokazati gde smo mi kao društvo danas, pogotovo s obzirom na današnje opasne društvene pojave neoustaštva, kad se mladi ne libe splitskim ulicama koračati s pozivanjem i dozivanjem Hitlerovih saveznika „ajmo, ustaše“ ili u Imotskom glasno, masovno uzvikivati ustaški pozdrav! Moramo priznati da su neoustaške pojave u društvu otišle izvan svih kontrola. I ne znam dokle će to ići. Jer ne vidim gde je i ko je ta brana. Pola miliona politički nepismenih Hrvata na koncertu proustaškog pevača dovoljno govori.
Za razliku od proslave 80 godina oslobođenja od fašizma koja je ostavljena na organizaciju udruge SABA RH, proslava 30 godina od vojno-redarstvenih akcija Bljesak i Oluja biće u organizaciji državnog vrha. Kako danas gledate na ratne devedesete? Bili ste jedna od ključnih političkih figura.
Bez vojne akcije rat se nije mogao zaustaviti, ali nisu se smeli dogoditi zločini. Govorim, naravno, o zločinima s hrvatske strane. Građani Hrvatske srpske nacionalnosti na pobunjenim područjima su prevareni, rečeno im je da ostanu u svojim kućama, da im se neće ništa dogoditi, a onda su naišle neke barabe i poubijale nemoćne starce. U Drugom svetskom ratu kuće su se palile za vreme borbe, a devedesetih su se palile posle borbi, posle Oluje, jer je vlasnik srpske nacionalnosti.
Nažalost, Hrvatska ni posle 30 godina nije uspela sudski procesuirati odgovorne za te razne zločine. Do pobune Srba u Hrvatskoj nije trebalo doći. Tadašnja politika morala je uzeti u obzir sva politička i društvena kretanja u Evropi, u Jugoslaviji. Kad su dolazile delegacije Srba iz Hrvatske u Predsedništvo u Beogradu, pitao sam Boru Jovića šta Srbija od njih želi: teritorij Hrvatske ili srpsko stanovništvo, šta? Jović mi je rekao „ma kakvi bre, Srbi iz Hrvatske, ne zanima nas ni hrvatski teritorij, nego 63 posto Bosne i Hercegovine, što je bilo srpsko, što jeste srpsko i što srpsko treba ostati“.
Nakon toga sam Babiću, Zelembabi i Martiću rekao da će biti izdani i prodani od Beograda. Srpska delegacija iz Hrvatske bila je izluđena, indoktrinirana, oni su stvarno mislili da mogu napraviti neki istorijski uspeh i iskorak.
Je li službeni Zagreb dovoljno učinio da ne dođe do pobune Srba u Hrvatskoj? Hrvatskim gradovima već su hodali crnokošuljaši, Srbi su u gradovima ostajali bez posla, bez stanova, Srbi u Vukovaru su nestajali, kasnije su počinjeni zločini u Gospiću, na Pakračkoj Poljani i drugde. Kad tome dodamo živa sećanja na stradanja Srba u Jasenovcu i nacionalističku retoriku koji su bili izgledi da do rata ne dođe?
Hrvatska nije učinila dovoljno. Iz Zagreba su dolazile poruke koje nisu ohrabrivale Srbe, a čim dolazi do takvih promena, masa reaguje. Poenta rata s jedne i druge strane, i Miloševićeva i Tuđmanova, bila je podela Bosne i Hercegovine. Milošević je na mapi predložio Tuđmanu banovinske granice iz 1939. plus Cazin, Kladušu i Bihać. Pobunio sam se protiv takvog načina podele susedne, međunarodno priznate države, a Tuđman mi je odgovorio da ja ne znam istorijske silnice! Od tad počinje naš raskid.
Ceo intervju se nalazi na linku.
Izvor: Danas / Portal Novosti
Foto: YouTube printscreen
